W psychologii popularnej i naukowej od dawna krąży i utrwala się podział na ekstrawertyków i introwertyków – dwie podstawowe orientacje osobowości określające, skąd czerpie się energia psychiczna i jak reaguje na świat zewnętrzny. Ekstrawertyk ma być osobą otwartą, energiczną, nastawioną na kontakty społeczne i działania, natomiast introwertyk ma skupiać się na introspekcji, refleksji i spokojnym funkcjonowaniu wewnętrznym. Jednak zarówno dzisiejsza psychologia, jak i obszerne badania empiryczne dowodzą, że takie binarne rozróżnienie jest zbyt uproszczone, a nawet często mylące wobec złożoności ludzkiego zachowania.

Historyczne źródła i ograniczenia typologii jungowskiej

Pierwsze zdefiniowanie pojęć ekstrawersji i introwersji zawdzięczamy Carlowi Gustavowi Jungowi, który w pracy Typy psychologiczne (1921) opisał je jako kierunki przepływu energii psychicznej, czyli libido – na zewnątrz świata lub ku sobie. Jednak sam Jung podkreślał, że każdy człowiek przejawia cechy obu biegunów i nigdy nie jest czystym ekstrawertykiem lub introwertykiem na stałe, lecz raczej oscyluje pomiędzy tymi tendencjami w zależności od sytuacji życiowej i emocjonalnej.

Badania nad zmiennością stanów: doświadczenia typu experience-sampling

Kluczową zmianę w rozumieniu można przypisać badaniom Williama Fleesona (2001) oraz późniejszym analizom Fleeson & Gallagher (2009), które wykorzystują metody experience-sampling, pozwalające na wielokrotne mierzenie zachowania osób „w sytuacji” i „tu i teraz”. Badania te wykazują, że osoby opisane jako ekstrawertyczne często zachowują się introwertycznie, a te opisane jako introwertyczne mogą przejawiać zachowania ekstrawertyczne w pewnych okolicznościach. Różnica polega raczej na częstotliwości pojawiania się poszczególnych stanów niż na obecności lub braku zdolności do ich manifestacji.

Ta zmienność, zwana również „zmiennością stanów”, oznacza więc, że cechy są raczej rozkładami częstości i natężenia krótkotrwałych stanów niż stałymi, niezmiennymi właściwościami osobowości. Fleeson w swojej Whole Trait Theory (2014/2015) integruje takie stanowisko, łącząc stabilny mechanizm cechy z jej zmiennością sytuacyjną, co pozwala zrozumieć, dlaczego ktoś może być bardzo ekstrawertyczny w jednej grupie a bardziej introwertyczny w innej.

Interpretacja sytuacji i motywacyjny wpływ

Badania Wilt (2012), Ching i współautorów (2014) oraz innych wskazują, że to, czy dana osoba zachowuje się bardziej ekstrawertycznie czy introwertycznie, zależy od interpretacji sytuacji oraz motywacji wewnętrznej. Ludzie dostosowują swoje zachowania do roli społecznej, oczekiwań grupy i własnych celów, co z kolei uwidacznia dynamiczny aspekt osobowości.

Neurobiologia temperamentu a ograniczenia klasycznego podziału

Na poziomie neurobiologicznym koncepcje Eysencka i Cloningera próbowały oprzeć różnice temperamentalne o różne poziomy pobudzenia układu nerwowego i układu nagrody, co miało tłumaczyć biologiczną podstawę ekstrawersji i introwersji. Jednak współczesne badania dowodzą, że funkcjonowanie tych układów jest bardziej dynamiczne i podatne na wpływy środowiskowe niż początkowo sądzono. Oznacza to, że nie istnieje twarda, biologiczna granica, która definiowałaby osobę wyłącznie jako ekstrawertyka lub introwertyka. 

Ambiwertyk – rozmycie granic i większa elastyczność

Wprowadzenie pojęcia ambiwertyka — osoby, która łączy w sobie cechy obu biegunów i potrafi świadomie dostosowywać się do sytuacji — to kolejny argument przeciwko sztywnemu podziałowi. Badania pokazują, że większa część populacji plasuje się właśnie na osi elastyczności między ekstrawersją a introwersją, co podważa sens klasycznej dychotomii.

Kontekst społeczno-kulturowy i problem stereotypów

W kulturze zachodniej promuje się model ekstrawertyka jako ideału aktywności i otwartości, często marginalizując introwertyków, którzy są mylnie utożsamiani z nieśmiałością czy niekompetencją społeczną. Tymczasem psychologia społeczna podkreśla, że obie orientacje — refleksyjności i ekspresyjności — są równie wartościowe i potrzebne, a ich dystansowanie się tworzy zbędne napięcia i nieporozumienia.

Filozoficzne refleksje o zmienności i kontekście tożsamości

Z filozoficznego punktu widzenia, sztywne typologie to uproszczenia uniemożliwiające pełne zrozumienie człowieka jako bytu dynamicznego, rozwijającego się w kontekście. Heideggerowskie „bycie-w-świecie” podkreśla zmienność, relacyjność i procesowość tożsamości, co przeczy zamknięciu się w statycznych kategoriach ekstrawertyzm i introwertyzm.

Osobowość jako spektrum zmiennych stanów

Podsumowując, rozróżnienie na ekstrawertyzm i introwertyzm jako stałe typy osobowości traci swoją wartość na rzecz podejścia opartego na zmienności stanów i kontekstualności zachowań. Ludzie nie są ani tym, ani tym; raczej ich osobowość to spektrum, na którym w różnych sytuacjach prezentują różne wersje siebie.

Otwiera to nowe możliwości dla podejścia terapeutycznego i samorozwojowego, nakłaniając do odejścia od sztywnych etykiet i szerszej autorefleksji nad tym, jakie stany i w jakich kontekstach dominuje dana osoba.

Najważniejsze źródła:

• Fleeson, W. (2001). Traits as density distributions of states. Journal of Personality and Social Psychology. 
• Fleeson, W., & Gallagher, P. (2009). The implications of Big Five standing for the distribution of trait manifestation in behavior: Fifteen experience-sampling studies and a meta-analysis. Journal of Personality and Social Psychology. 
• Fleeson, W. (2014/2015). Whole Trait Theory. Journal of Research in Personality. 
• Wilt, J. et al. (2012); Ching et al. (2014). Reviews of personality states and situational mechanisms. 
• Wundrack, S. (2018). Functional consequences of state variability. 
• Jung, C. G. (1921). Psychological Types.
• Eysenck, H. J. — Biological bases of personality theories.
• Cloninger, R. C. — Psychobiological model of personality.

Jeśli ten tekst Cię do czegoś zainspirował i uważasz, że warto postawić mi wirtualną kawę to zapraszam => buycoffee.to/amorfati